VĂN CHƯƠNG BÌNH DÂN NHƯ LÀ VĂN HOÁ ĐỐI KHÁNG Bài II Những Nỗ lực của Người Đàn Bà Đối kháng Bất công trong Liên hệ Lứa đôi

 

     Trong bài “Văn chương Bình Dân như là Văn hoá đối Kháng, Bài I”, tác giả có đề cập đến sự phản bội là một tính xấu mà người bình dân rất ghét và chống đối. Phản bội có thể xảy ra trong những liên hệ như giữa cha con, vợ chồng, những người yêu nhau, giữa anh em, bạn bè, nghĩa là những liên hệ mà trong đó người ta mặc nhiên trông đợi một sự gắn bó liên đới về sự trung thành trong những trao đổi song phương, nhất là về phương diện tình cảm. Đi ngược lại sự trông đợi này là vi phạm một quy ước bất thành văn và gây phẫn uất và đối kháng từ nạn nhân của sự phản bội này. Bài này tập trung vào cội nguồn dẫn đưa đến sự đối kháng tính phản bội trong liên hệ lứa đôi giữa những cặp tình nhân hay vợ chồng.

    Trong bối cảnh văn hoá Việt, nạn nhân của sự phản bội trong liên hệ lứa đôi thường là người đàn bà. Người đàn bà trong văn hoá cổ truyền, nói chung, thường đến với tình yêu bằng tất cả chân tình và chờ đợi một sự bền bỉ kéo dài suốt cuộc đời. Người đàn ông – không biết vì bản chất bẩm sinh hay vì được uốn nắn bởi nền văn hoá đặt nặng quyền lợi của người đàn ông và xem nhẹ quyền lợi của người đàn bà (“Nam trọng nữ khinh”) – thường đến với tình yêu không bằng một thái độ son sắt như đa số người đàn bà. Nói như thế không có nghĩa là phủ nhận tình yêu chân thật và tha thiết của người đàn ông. Tuy nhiên, sự nhiệt thành và đam mê của người đàn ông – ngoại trừ một số người đặc biệt – hầu như dễ bị xói mòn bởi thời gian, và thời gian có thể dài hoặc rất ngắn tuỳ theo cá tính của mỗi người. Đó là nói đến những người đàn ông đến với tình yêu với tất cả sự chân thành, nhưng sự chân thành này hầu như ít khi được bảo đảmdù là bằng những quy ước bất thành văn của xã hội.

    Do đó, người đàn bà thường sợ bị thiệt thòi và lo lắng vì tính bất nhất và đong đưa của người đàn ông trong liên hệ lứa đôi:

 

    Do đó, để có thể yên tâm về thái độ bất nhất của người đàn ông, người đàn bà quyết định khuyên nhủngười đàn ông nên xác minh lập trường của mình đối với tình yêu để người đàn bà khỏi phải chịu thiệt thòi:

    Nhưng khi sự tình đã rõ ràng về sự phản bội của người đàn ông, thì người đàn bà chỉ còn biết oán trách tại sao người đàn ông lại dấn thân vào cuộc tình làm chi – vũ khí duy nhất mà người đàn bà có thể có – và kêu gọi sự hiểu biết của người đàn ông về những thiệt thòi, mất mát, và gánh nặng mà người đàn bà phải gánh chịu khi bị bỏ rơi:

    Rồi trong cảnh thất thế bẽ bàng, người đàn bà không biết trông cậy vào đâu, chỉ còn cách vạch trần sự thật tàn nhẫn do người đàn ông gây nên đưa đến thiệt thòi cho người đàn bà, và khuyên can những người con gái không nên nghe lời đường mật của người đàn ông để rồi về sau phải mang gánh nặng một mình:

 

    Tình yêu của những người bình dân thường không được sắp xếp. Họ đến với nhau qua sự tự do cảm nhận những tình cảm chân thật của nhau. Rồi họ yêu nhau. Nhưng một thời gian sau, người đàn bà bắt đầu nhận thấy những dấu hiệu khiến họ nghi ngờ:

    Hành động ít thường lui tới của người đàn ông làm cho người đàn bà bắt đầu ái ngại và nghi ngờ; buổi ban đầu thì chỉ mới nghi ngờ không biết người đàn ông có còn yêu mình hay không, nên người đàn bà thường chất vấn:

    Sự phân vân và nghi ngờ làm cho nàng khó xử, không biết có nên dấn thân toàn diện vào kiếp sống vợchồng để rồi sẽ chỉ làm trò cười cho hàng xóm:

    Sự phân vân, lo nghĩ không biết người yêu có còn yêu mình nữa hay không và lí do tại sao, dần dần được cụ thể hoá qua hình bóng của một đối tượng – mặc dù chỉ mới là một đối thủ trong tưởng tượng – đối tượng của sự nghi ngờ càng ngày càng lớn dần, bào mòn sự kiên nhẫn của đợi chờ lòng chung thuỷ trong tình yêu đôi lứa, dù là tình yêu giữa nhân tình hay tình yêu giữa vợ chồng.

    Rồi sự nghi ngờ không còn là nghi ngờ vì đối thủ tình trường đã thành hiện thực, và phản ứng của người đàn bà trước tiên là trách móc, rồi khuyên nhủ người đàn ông không nên phụ bạc tình nghĩa:

Tràn ngập đớn đau và cô đơn trong một đêm trăng thanh vắng vì cách biệt người yêu và không biết người yêu có bao giờ trở lại, người đàn bà đã có ý nghĩ quyên sinh nếu thực sự người đàn ông đã phụ tình:

    Quyết định quyên sinh như là một hình thức đối kháng không phải chỉ phát sinh từ sự hiện diện của một đối thủ tình yêu trong trí tưởng tượng mà nảy sinh từ hành động bội bạc thực sự của người đàn ông sau khi vừa thoả mãn dục vọng của mình:

    Mặc dù đối kháng quyết liệt như thế, cuối cùng người đàn bà cũng không thể thay đổi được thực trạng và đành phải chấp nhận hoàn cảnh bất công, nhưng vẫn cương quyết giữ vững lập trường chung thuỷ:

    Nhưng thực trạng vẫn là:

    Và ô trọc như không còn gì ô trọc hơn là thực tế hiện sinh mà đa số người đàn bà trong xã hội Việt Nam phải đối mặt trong liên hệ vợ chồng:

    Hiện thực của liên hệ tình ái giữa những cặp tình nhân hay vợ chồng trong xã hội Việt Nam truyền thống là sự bất công về cách đối xử phân biệt giữa người đàn ông và người đàn bà. Xã hội Việt Nam truyền thống hầu như chấp nhận là bình thường hay ít nhất là không khiển trách việc người đàn ông có thể thân mật với người đàn bà này đến người đàn bà khác, hay việc người đàn ông đã có vợ mà vẫn trai gái hay có nhiều vợ. Người con gái có nhiều người yêu, đừng nói chi là thân mật với nhiều người con trai khác nhau, thường bị chê trách là không đứng đắn, là trắc nết. Người đàn bà đã có chồng mà theo trai liền bị kết án ngay là lăng loàn, là dâm phụ. Hoàn cảnh bất công này được giai tầng xã hội trung lưu, thường là những gia đình có nho học, chấp nhận. Người bình dân ở thôn quê không thấy tình trạng này là bình thường vì liên hệ lứa đôi của họ không dựa trên sự sắp xếp và bổn phận mà dựa trên tình yêu. Tình yêu giữa trai và gái, giữa vợ và chồng là một sựdấn thân tự nguyện đòi hỏi một sự trao đổi cân xứng và công bằng. Do đó, người đàn bà bình dân không chờđợi phản trắc từ người mình yêu và đã phàn nàn, oán trách, cũng như phản kháng hành vi phản bội của người yêu. Nhưng xã hội Việt Nam từ thành thị đến thôn quê đều bị khống chế bởi những phạm trù luân lí phổbiến bởi giai cấp trung lưu, nặng quan điểm Khổng giáo, dù là quan điểm Khổng giáo chính thống hay đã được biến dạng vì Tống Nho, hay bị hiểu lầm bởi các Nho sĩ không thẩm thấu đạo học, nhưng đã gây ảnh hưởng sâu đậm trong quần chúng. Cho nên câu

đã trở thành một hiện thực được xã hội, nhất là giai tầng xã hội trung lưu, hầu như mặc nhiên công nhận như là một lối sống chính đáng. Tuy nhiên áp lực của xã hội không làm người đàn bà dân dã sờn lòng. Họ đã phản đối và vạch trần sự bất công này. Họ tiếp tục phản đối qua hàng trăm câu ca dao, tục ngữ mà quý độc giả đã chứng kiến trong bài này cũng như những bài kế tiếp.

    Trở lại một ý niệm được nói đến từ đầu bài, nhưng chưa được khai triển: Không biết người đàn ông có hành vi đối xử phân biệt trong liên hệ lứa đôi như thế là vì bản chất bẩm sinh hay là vì văn hoá bản địa đã uốn nắn thái độ và hành vi của họ. Xét từ góc độ từ cái nhìn trên bình diện quốc tế thì hầu như trong đa số các xã hội, người đàn ông thường có những hành vi bất công như thế đối với người đàn bà và cường độ bất công thì tuỳ thuộc vào mức độ văn minh khác nhau của từng xã hội. Tuy nhiên, tại một số bộ lạc ở vùng Amazon cũng có hiện tượng người đàn bà có nhiều chồng. Hiện tượng này có xác suất phần nào phủ nhận giả thuyết bản tính bẩm sinh. Nhưng dù sao, nói chung, đa số các xã hội đều có vẻ dung túng người đàn ông về quyền lợi thiên vị trong liên hệ lứa đôi, và xã hội càng văn minh, tiến bộ về văn học và luật pháp thì sự bất công đối với người đàn bà càng được giảm thiểu. Sự giảm thiểu này lại tuỳ thuộc rất nhiều vào sự tiến bộ về học vấn cũng như sự đấu tranh liên tục của người đàn bà (feminist movement) cho quyền lợi của họ.  Người đàn bà dân dã trong xã hội truyền thống Việt Nam, dù không có trình độ học vấn cao, vẫn liên tục đấu tranh cho quyền con người của mình bằng đối kháng qua ca dao và tục ngữ. Đây là một dấu ấn đặc thù đáng được ca ngợi có tác dụng thúc đẩy nhanh chóng công bằng xã hội.